Ağır vasıtalarda “doğalgaz” konusunu her yönleriyle açıklığa kavuşturmak; konuyu uzmanlarından dinleyip anlamak, kullanıcıları ile birebir test etmek için Muğla Yatağan’ın yolunu tuttuk…

Muğla’nın Yatağan ilçesinin Göztaşı köyünde Straton firmasına ait maden ocağında 10 adet doğalgazla çalışan Mercedes Axor 1840 araç var… Bizim için güzel bir fırsat! Bakalım kullananlar bu teknolojiye nasıl yaklaşıyorlar; memnunlar mı yoksa pişmanlıkları var mı?

Nasıl alırız merak ettiklerimizin cevabını? En güzeli yola çıkmak; yolda yaşayarak ve konuşarak anlamak.

Yolculuğumuz başlıyor… Bize eşlik edenler, firmanın filo sorumlusu Fatih Dağdeviren ve şoförümüz mesleğinin ustası Doğan Beytaş…

Ve test…

Güzergâhımız Göztaşı köyündeki maden ocağından başlıyor Bodrum Güllük limanında son buluyor… Yaklaşık 140–150 km’lik bir yol… İnişli çıkışlı, rampası bol bir yol.

Aracı yükledik, motoru çalıştırdık ve yola koyulduk. Artık söz Fatih Dağdeviren ve şoförümüz Doğan’da…

Madenin çıkışından sevkıyata kadar bütün aşamalardaki işlerinizi bu araçlarla mı yapıyorsunuz?

Tümünü CNG’li araçlarla yapıyoruz. Kesinlikle dizel kullanmıyoruz. İşin her evresinde; ocakta madeni çıkarmaktan patikalı, asfaltsız sahada taşınmasına, ikinci tesisimize nakledilmesinden işlenmiş madeni alıp gemiye sevkine kadar bütün bu aşamalarda hep bu araçları kullanıyoruz.

Söylediğiniz gibi ve şuanda da yaşadığımız gibi zor etaplardan oluşan bir güzergâhınız var… Rampalar; çıkışlar, inişler, manevra gerektiren yerler var… Burada sözü şoförümüz Doğan’a vermek istiyorum, mutlaka dizel araçlar da kullandı öncesinde, bir fark hissediyor mu? Varsa nedir bu fark?

Dizel araçla bu aracın arasında yarım vites bir fark var. Çünkü ben Aksaray fabrikadan iki kez de kendime araç getirdim. 2011-2012 model araçlar getirdim. Bu araçlarla farklı bir maden şirketinde aynı güzergâhta çalıştım… O araçlarla bu araç arasında değdiğim gibi yarım vites fark var; ama ondan başka da çok fazla bir fark yok! Biraz da dikkatli kullandığımız sürece, yani vitesi doğru kullandığımız sürece problem yok! Ben bunu şuanda 1300-1400 devir arası kullanıyorum rampada. İdeali de budur benim bildiğim.

Peki o zaman şunu mu anlamak lazım; şoförün performansına ihtiyaç duyarlar doğalgazlı araçlar.

Hayır öyle demeyelim!… Zaten araç kullanımında şoförün etkisi çok fazladır. Aracın daha az yakıt sarfiyatı açısından -ki bu dizel için de benzinli araçlar için de geçerlidir- bütün araçlar için bu böyledir. Devirli bir şekilde araç kullanmak, aracı doğru kullanmak gereklidir, iyi performans almak için.

Bu araçta sadece dediğimiz gibi rampalarda bunu hissedebiliriz, yarım vites çekişi düşüyor ister istemez. bundan başka düz yolda ya da yokuş aşağı veya diğer yerlerde herhangi bir sorun yok, dizel ile aynı aracın performansı.

Dizel araçları yakıt tasarrufu yapmak, için %2 ve üzeri eğimlerde CNG’li aracı kullandığımız ölçekte kullanıyoruz, yani daha az dizel tüketmek için daha yavaş gitmemiz gerekiyor…Olaya bu taraftan baktığımızda dizel ile CNG’ li araç arasında çekiş farkı kalmıyor.

Anlaşıldığı üzere en büyük avantaj yakıt maliyetindeki düşüş. Ne kadar bir avantaj sağlıyor?

Nakliye sektöründe her şey yakıta dayanıyor. En büyük maliyetimiz yakıt ve lojistikte en büyük sorunlardan biri yakıtı tasarrufa çevirmek! Tasarrufa çevirirken bizim nakliye sektöründeki şoförlerimiz de, arkadaşlarımız da ister mal sahipleri, nakliye şirketleri olsun, ister şoför olsun maalesef yağ kullanıyorlar, katkılı malzemeli ürünler kullanıyorlar! Bu uygulamalar bildiğiniz gibi hem çevre kirliliğine sebep oluyor, hem de diğer tehlikelere zemin hazırlıyor. Çünkü bizler de görüyoruz; bir araç yanımızdan geçerken o aracın ne yaktığını, atık malzeme yakıp yakmadığını… Kokusundan, dumanından, zehirlemesinden anlıyoruz.

Dizel ile çalışan araçlara göre de bu aracın doğayla çok daha barışık bir durumu var, diyebiliriz o takdirde!

Doğayla şöyle barışık, mesela biz emisyon ölçümlerine giriyoruz… Muayene yapılrken eksoz emisyonu ölçümlerine giriyoruz. Bizim bu kontrollerde,  elimizdeki belgelerde kanıtlı olarak görmek mümkün, benzinli bir araçtan bile eksoz emisyonu alt düzeyde çıkıyor. Yani tamamen çevre dostu!

Şoförümüze tekrar soralım, kendi aracınız olsa doğalgaza dönüştürmeyi düşünür müsünüz? Ya da tercih eder misiniz?

Muhakkak ki yaparım… Çünkü aradaki yakıt sarfiyatı farkı çok fazla, neredeyse yarı yarıya diyebilirim. % 40 gibi… Bu gerçekten önemli bir rakam.  Araç zaten bu sistemle bir yıl içerisinde kendini amorti eder gibi görüyorum.

Doğalgaz kullanımının aracın diğer aksamına herhangi bir yan etkisi, zararı ya da faydası var mı?

Teknik konu olarak şunu söyleyebilirim. Ben bir teknik elemanım, motor üzerine mezunum, ağır sanayide de çalıştım. Dizel aracın en büyük sıkıntısı yağ eksiltmesi, pistonların tepesine kurum bağlamasıdır. Yağ kullanma, motor yağına sıcaklık verdiğinden rengini değiştirir, koyulaştırır ve bitirmeye başlar. Bu belli bir aralıkla devam eder; ama CNG’ de öyle bir sistem vardır ki 30–40 bin km yaparsınız, ne yağın rengi değişir, ne koyulaşır, koyduğunuz gibi yağ aynı kalır! Dizelde 5 bin km veya 3 bin km yaptıktan sonra daha 20 bin 30 bin km yapması gerekirken kontrol etseniz yağ siyahlaşmış, deforme olmuştur.  Ama CNG’ de öyle bir şey yoktur.

Şöyle diyebilir miyiz; bu sistem aynı zamanda aracın diğer aksamını da destekleyen bir sistemdir...

Destekleyen bir sistemdir. Mesela ben burada yoğun çalışma yaşıyorum; verilerle de kanıtlayabilirim. Bizim için öyle zamanlar oluyor ki gemiye yükü yetiştirmemiz gerekiyor; yani bir haftanın içinde 800-1000 ton sevkıyat yapmamız gerekiyor. O sevkıyatı, o gemiyi kaldırmamız lazım. Bu nedenle beş gün kontak kapatmadığımız durumlar oluyor. 7 gün 24 saat, üç vardiya halinde şoför değiştirip araçları çalıştırıyoruz. Günlük 900-1000 km yol yapıyoruz. Hiçbir sıkıntı yaşamıyoruz.

Yakıt sarfiyatını düşürmesinin yanı sıra, aracın servis ihtiyacını azaltması ve yıpranmasını önlemesi de çok önemli.  Bunu biraz açalım mı?

Şöyle diyebilirim size, mesela rutin bir dizel motor 1 milyon km yapıyor, bu araçlarda 1 milyon km’de motoru söktüğünüzde, mekanik olarak eksoz da üst tavanda, sibob yuvalarında kurum namına bir şey bulamazsınız. Sizin yapacağınız sistemde tek bir şey var; maliyeti en aza indirip segmanı değiştirip tekrar devam etmenizdir.

Diğerleri değişmiyor; kendini deforme etmediği, aşınma olmadığı, kurum bağlamadığı için bu artıya geçiyor. Yani on bin liralık maliyeti siz indiriyorsunuz beş bin liraya… Ve yolunuza devam ediyorsunuz.  Bakım masrafı yarı yarıya düşmüş oluyor.

Yani yakıt sarfiyatında yarı yarıya bir düşüş var,  bunun yanı sıra servis bakımlarında da yarı yarıya düşüş sağlıyor...

Kesinlikle… Ralli aracı ya da yarış aracı değil bu araçlar! Yük çekmek için üretilmiş bir araç yarım vites ya da 1 vites daha aşağıda gitse bana herhangi bir şey kaybettirmez.

Şoförümüze soralım tekrar, tempodaki yarım vites fark uzun yollarda yormuyor mu kendisini?

Hayır, çünkü ben saatlik çalışan biriyim; vardiyam bittiğinde evime gideceğim.

6 aydır daha önce bahsettiğim gibi bu tempoda çalışıyoruz! Bu güne kadar hiçbir şoförümüz şikâyette bulunmadı. “Bu araba gitmiyor yoruldum!” demedi. Dizel de olsa araçların bir bakımı vardır; sadece motor değil, onlar zaten rutin olarak yapılıyor. Ama bir araç ayda 16-17 bin km’yi devirip de, 5-6 gün kontak kapatmadan çalışıyorsa, bu randımanı veriyorsa, bunun üstüne daha konuşulacak bir şey yoktur!

Ben daha önce, bu firmada başlamadan, doğalgazlı araçla tanışmadan önce kendime ait tırım vardı. Dizel modelli bir araçtı. Nakliyede yaptığımız rekabetten dolayı aldığımızın hepsini mazota veriyorduk. O işi bırakmamın sebebi; para kazanamamaktı! Vergisiydi, mazotuydu derken tüm kazancım gidiyordu. Artı zahmeti de cabası. Aldığım nakliye bedelinin  %70’ini oraya veriyordum, %10’u da otoban masrafına gidiyordu… Hesapladım; geri dönüp baktığımda el elde baş başta. Yılsonu vergisi var, lastiği var, ssk var, onları da hesapladık mı iş işten çıkıyordu. Ama kendim yapacak olsam artık aracı CNG’li yaparım. Masraflarım yarı yarıya düşecek ve ben para kazanacağım! Zaten benim için önemli olan para kazanmaktır.

Peki gelelim araçların dizel sisteminden CNG yani doğalgazlı sisteme dönüştürülme maliyetine ve tabii ki hemen akla gelen diğer risklere… Mesela bu tüpler patlar mı?

Tehlikesi mazota göre çok daha az diyebilirim. Çünkü herhangi bir sızıntı durumunda havadan hafif olduğu için havaya karışıyor. Diğer sıvı yakıtlar gibi yere yayılıp patlama ihtimali bulunmuyor.

Yani çarpışma anında tüplerin herhangi bir şekilde patlaması vs. söz konusu değil diyorsunuz.

Söz konusu değil; çünkü tank, mazot tankı dediğimiz şey 3 cm veya 1,50 cm’den yapılıyor. Ama bunların kalınlığı belli! Kurşun geçirmediğine göre hesaplayın kalınlığı! O yönden kaza yapan araçlarımız da oldu, devrilen araçlarımız da oldu; bir paletimiz devrildi… Herhangi bir sıkıntı yaşamadık.

Zaman içerisinde bu sistemin bakımı, servisi vb. tüplerin bakımı ve diğer parçaların bakımı nasıl oluyor.

Tabi ister istemez oluyor, rutin bakımları var, bujilerinin bakımları var, belli bir km’de değişiyor. Belli bir km’ de yağ değişimi var… Onları da yapıyorsunuz.

Bu konudaki maliyetler nasıl?

Aşırı bir maliyeti yok! En maliyetlisi, benzinli aracı düşünün bujisini değiştirirsin aynı şekilde… 30-35 lira bir şey, ağır bir maliyeti, artı bir maliyeti yok.

Dönüştürülme işlemi ne kadara mal oluyor?

25-30 bin lira civarında bir maliyeti var.  Tüketime göre kendini de yaklaşık 6-7 ayda amorti ediyor.

Ne kadar sürede yapılıyor bu dönüştürme işlemi?

Üç günlük bir süreçte yapılıyor.

Aracımızı tam doldurduğumuz zaman kaç km yol yapar?

Sekiz tüp olarak kullanıyoruz bu araçlarımızda. Tüp sayısını 4 ve 8 arası değiştirebiliyoruz. Ağır şartlarda çalışacak araçlar var, tarlalarda, patikalarda… Bunların yerden yüksek olması gerekiyor; çünkü taşın içine giriyor, çukurun içine giriyor. Bundan dolayı o araçlarda tüp sayısını azaltıp mesafeyi kurtarıyoruz. Normalde ne kadar tüp o kadar yol.

Sekiz tüp ne kadar yol yapıyor?

Yaklaşık 500-550 km yapıyor.

Yine şoförümüze soralım; birçok farklı bölgeye nakliye yapan şoförler var; kendi işinde ya da bir firmanın bünyesinde… Yani böyle bir teknolojiye sahip bir araçla çalışmak söz konusu olduğunda, nerede bulacağım bu doğalgazı, her yerde bulabilir miyim diye bir soru işareti gelmez mi insanın aklına?

Şu anda herkesin kafasında aynı soru var. Çünkü ben İzmir’e de gidip geliyorum. Yolda diğer arkadaşlarıma, firma sahiplerine, araç sahiplerine de sordum, herkeste sıkıntı var benim gözlemlediğim. Tamam, mal çıktı, tasarruf olarak da çok güzel ama ben bu yakıtı nerden bulurum diyor, biraz o yönden çekimser kalıyor. Ama zaman içerisinde her yerde olacağına inanıyorum.

Peki meslektaşlarına tavsiye eder misin bu sistemi?

Ben dekapaj şoförüyüm aynı zamanda. Diğer araçların çıktığı vitesle bizim aracımız da çıktı. Hiçbir sorun yaşamadık. Bunu bire bir kendim gördüğüm için gerçekten canı gönülden tavsiye ediyorum. Çünkü ben denedim, bir başkası söylemiş olsa ben de inanmazdım.

Evet rampa indik, rampa çıktık…

Yükümüzü boşalttık ve dönüş yolumuzla birlikte yaklaşık 150 km yol yaptık… Her şeyi konuştuk, konuştuklarımız kısa bir özeti yukarıdaki satırlar… Bakalım asıl önemli konu yani yakıt maliyeti açısından nasıl bir durum söz konusu…

Yaklaşık 150 km yol yaptık…65 m3 doğalgaz harcadık… m3’ü 2,5 tl’den hesaplarsak bu yolun bize maliyeti 162,5 tl… Mazot yaksaydık; yaklaşık 52 lt yakardık, onun maliyeti de yaklaşık 230 tl olurdu!

Fazla söze gerek yok! Durum ortada… Biran önce bu sistemin alt yapısal olarak gelişip Türkiye genelinde bulunur ve uygulanır olmasını dileyerek doğayla barışık bir sektör için, para kazanan bir sektör için bu konuya gereken desteği verin diyoruz ve bize bilgi veren dostlarımıza teşekkür ederek yanlarından ayrılıyoruz.