Aşı Bulundu; Ancak Nasıl Taşınacak?

Lojistiğin pandemi süreci ile birlikte öneminin daha da arttığından söz etmiştik.  Evlerimizde olduğumuz bu süreçte online alışverişlerimizin yanı sıra pandemi sebebi olan hastalığın ilaçlarının ve aşısının da temin ve tedarikinde lojistik yine önemli aktör olarak rol almakta. Hastalıkla mücadelede aşıların üretimi kadar, üretildikleri yerlerden bizlere ulaştırılması da önemli. Sağlık Bakanlığı aşı ile ilgili lojistik faaliyetlerini temel olarak üç ana başlıkta toplamıştır. Bunların ilki planlama ve tedarik, ikincisi depolama ve dağıtım, son olarak ise soğuk zincir yönetimi ve izlenmesi.

“Ülkemizde 1985 yılından itibaren soğuk zincir eğitimleri kapsamlı bir şekilde yaygınlaştırılmıştır. Sağlık Bakanlığı bünyesinde Temel Sağlık Genel Müdürlüğümüz tarafından 2005 Mayıs ayında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) teknik yayınları temel alınarak ilk kapsamlı “Soğuk Zincir ve Lojistik Yönetimi” ayrıntılı olarak tanımlanmış ve rehberi basılmıştır. Bağışıklama ile ilgili mevzuat 1930 yılında yayınlanan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. Bu kanun kapsamında; yapılması gerekli zorunlu aşılar, ithal edilen aşılar için izinlerin verilmesi, uygulamanın kimler tarafından yapılacağına dair maddeler yer almaktadır. Genişletilmiş bağışıklama programı için ilk mevzuat 1980’li yıllarda yayınlanmıştır. 2008 yılında Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi güncellenerek yayınlanmıştır. Mevcut son güncelleme 2009 yılında yapılmıştır. Zaman içerisinde teknolojik gelişime bağlı soğuk zincir takipleri ve hastalık programlarında yapılan değişikliklere bağlı olarak aşı programlarına eklenen antijenlere ait değişikliler için her bir süreç resmi yazılar, genelgeler ile güncellenmiştir.(asi.saglik.gov.tr)”

Ülkemizde Sağlık Bakanlığının geçmişten günümüze aşının temin ve tedariki ile ilgili izlenen kılavuz yukarıda belirtildiği şekilde geliştirilmiştir. Aşıların hemen hepsinin üretildikten sonra, son kullanıcıya ulaşıncaya kadar belirli ısı aralığında tutulmaları gerekmekte. FIATA ile IATA iş birliğiyle "Aşı-İlaç Lojistiği ve Dağıtımı Kılavuzu" yayınlanmıştır. Bu kılavuzda küresel çapta aşıların dağıtımındaki zorlukları aşmak ve hava kargo taşıma şirketlerini bilgilendirmek için Covid-19 aşısının tüm elleçleme, taşıma ve dağıtım önerileri yer almakta. Her aşının taşınması ve korunması aynı değildir. Dolayısıyla aşının etkinliğini koruması için taşıma esnasında gerekli şartların sağlanması gerekiyor.

Uluslararası Hava Kargo Birliği (TIACA) aşı ve ilaç lojistiği üzerine çalışan Pharma.Aero ile birlikte aşıların dağıtımı konusunda ‘Project Sunray' adında bir çalışma başlatmış ve çalışmaya 181 havayolu ve nakliye şirketi katılmıştır. Bunların yalnızca yüzde 28’inin soğuk zincir ile taşınması gereken aşıyı sevk etmeye hazır oldukları görülmekte. Uzmanlar Kovid-19 aşısının geliştirilmesi kadar küresel çapta dağıtımının da zorlu bir süreç olacağını aktarmış ve 10 milyar doz aşı için 15 bin uçuş, 200 bin palet dağıtım ve 15 milyon soğutucu kutuda teslimat gerektiğini hesaplamıştır. Hava yolu şirketleri yolcu koltuklarını sökerek aşı nakliyesi için hazırlanıyor. Aşı lojistiği ile uzun zamandır uygulanan karantina kapsamındaki seyahat kısıtlamalarından dolayı zarar eden firmaların piyasalarının hareketlenmesi bekleniyor. Yabancı basında uçak kargo şirketlerinin aşı taşımacılığında sözleşme yapabilmek için büyük çaba harcadıkları yazılmakta. Karayolu ve denizyolu taşımacılığı da aşı lojistiğinde düşünülse de gerekli koşulların sağlanması ve zaman avantajından dolayı ülkemizde de ilk aşı sevkiyatı havayolu ile gerçekleşti.

Aşıların taşınmasının sağlanması aslında son aşama. Aşıların etkinliklerini kaybetmeden kullanıcılara ulaştırılmasında önemli olan diğer bir unsur da aşıların muhafaza edilmesinde kullanılan ambalajlama faaliyeti. Haliyle aşıların muhafaza şartları farklı olduğu için kullanılan ambalaj malzemeleri de oldukça maliyetli ürünlerden oluşuyor. Aşıların gerekli derecede uygun zamanda muhafazası için ambalajlama ekipmanları da stratejik öneme sahip.

Alman firması tarafından geliştirilen Pfizer-Biontech aşısı -70 derecede taşınıyor ve buzdolabı sıcaklığında 5 gün dayanabiliyor. Amerikan ilaç şirketi tarafından geliştirilen Moderna aşı ise 30 gün boyunca buzdolabı sıcaklığında saklanabileceği gibi altı aya kadar kullanım için -20 derecede muhafaza edilebiliyor. Ancak Çin tarafından geliştirilen CoronaVac isimli aşının 2-8 derece sıcaklıkta üç yıl boyunca muhafaza edilebilmesi nedeni ile rakip aşılardan üstün özellikli olduğu düşünülüyor. Hangi aşı tercih edilirse edilsin zincirin önemli bir halkası lojistiktir. Aşının geliştirilmesi kadar son kullanıcılara da ulaştırılması, aşının icadı kadar önemli. Aşının geliştirilmesi, üretilmesi ve bizlere ulaştırılmasına kadar ki zincirde lojistik sektörü önemli bir aktör. Bu sayede yine lojistiğin etkin rolü ve önemi vurgulanmakta.

Öğr. Gör. Dr. Deniz YILDIZ